تلویزیون و سبک زندگی اسلامی ایرانی
در گذشته های دور و در جوامع مختلف قبل از اینکه رسانه های جمعی در جامعه حضور داشته باشند، سنت ها و هنجارهای قومی و قبیله ای تعیین کنندۀ ابعاد سبک زندگی بودند. یعنی تمام مسائل تابع سنت ها بود. در چنین فضایی، سبک زندگی از یکنواختی و ثبات زیادی برخوردار بود و تغییرات سبک زندگی به کندی صورت می گرفت زیرا تعاملات اجتماعی یک محدوده جغرافیایی مشخص داشت. در چنین شرایطی ارزش ها و علائق فردی از طریق ساختار های قومی و خانوادگی به طور مداوم بازتولید و آموزش داده می شد و به نسل های بعدی منتقل می گردید، بدون اینکه تغییری در آنها ایجاد شود.
در شرایط امروزی و با حضور گسترده رسانه ها در جوامع مختلف،. تلویزیون به عنوان رسانه ای که در اختیار همه قرار دارد در حوزه سبک زندگی در جایگاه برتری است و می تواند روی همه اقشار جامعه تاثیرگذار باشد.
تنیدگی قصه و پیام
نمایش سبک زندگی ایرانی اسلامی در سریال های تلویزیونی در مقایسه با دیگر برنامه ها میتواند موثرتر باشد و مخاطبان بیشتری را در معرض آشنایی با مولفه های این سبک قرار دهد، اما تولید آن دشواری های خاص خود را دارد و به همین دلیل است که در عمده سریال هایی که با این هدف ساخته شده، به نمایش پوسته و ظاهر سبک زندگی ایرانی اسلامی بسنده شده است.
سریال پرده نشین که سال گذشته به کارگردانی بهروز شعیبی و نویسندگی حسین تراب نژاد از شبکه یک به نمایش درآمد، یکی از بهترین نمونه ها در این زمینه است، البته نه فقط به این دلیل که شخصیت هایش را از میان روحانیون انتخاب کرده است، بلکه به این دلیل که روح مولفه های زندگی اسلامی ایرانی را مد نظر داشته و در نمایش تضاد و تقابل بین قطب های مثبت و منفی به دام کلیشه ها نیفتاده است.
ترابنژاد برای نمایش سبک زندگی ایرانی اسلامی در این سریال، زندگینامه چند نفر از علما و عرفای بزرگ را مطالعه کرده و از خاطرات آنها نیز بهره برده است. به اعتقاد وی هر نویسندهای براساس طرحی که در دست دارد، میتواند تحقیقاتی در این باره انجام دهد و آنها را با ظرافت در دل قصه بگنجاند اما این به آن معنا نیست که نمیتوان داستانهایی با هدف سبک زندگی ایرانی اسلامی طراحی کرد.
ایجاد قطبهای منفی و مثبت و تقابل در سریالهایی که سبک زندگی را ترویج میکنند، از دیگر چالشهایی است که نویسندگان این سریالها با آن مواجهند.
سبک زندگی و آموزش
تمام شبکه های تلویزیون بعد از سخنان رهبر معظم انقلاب درباره سبک زندگی، از دو زاویه به سوالات و اشارات ایشان پرداختند؛ برخی از برنامه های تلویزیون آموزش مولفه های این سبک را مد نظر قرار داده و برخی دیگر با حضور کارشناسان این مولفه ها را بررسی و تحلیل کردهاند. شبکه دو بهعنوان شبکه خانواده بیش از دیگر شبکه ها این مقوله را مد نظر داشته و در برنامههای عصر خانواده، زنده باد زندگی، روز از نو، بچههای مسجد و حتی برنامه های سفر ایمن و برنامه های کودک و نوجوان نیز به سبک زندگی ایرانی اسلامی توجه داشته است. همچنین این شبکه برنامه «ما ایرانیها» را به صورت ویژه برای ریشه یابی خصوصیات ویژگیهای مختص ایرانی ها تدارک دید و این روزها برنامه «دایره زندگی» را به منظور نمایش کاربردی این سبک به مخاطبان خود ارائه میکند.
به گفته دکتر مریم جلالی مدیر گروه فرهنگ و خانواده شبکه دو، تمام مواردی که رهبر معظم انقلاب درباره سبک زندگی طرح کردهاند در برنامه های این گروه بازنمایشی شده است. وی میگوید: برای بازنمایی خانوادهای که منش و سلوک ایرانی اسلامی دارد، خانواده ایرانی را یک خانواده مولد در نظر گرفتهایم که وظیفه تولید عاطفه، اخلاق، درآمد اقتصادی و جمعیت را برعهده دارد. این تعریف، سرفصل تمام برنامه های گروه خانواده فرهنگ قرار دارد و تمام برنامه ها زیر چتر همین تعریف، یک یا چند مولفه از سبک زندگی ایرانی اسلامی را تشریح میکنند.
در عموم برنامه هایی که سبک زندگی را مدنظر قرار دادهاند، بیشتر از هر چیز طرح و تشریح مولفه های سبک زندگی ایرانی اسلامی را شاهدیم که در گفتوگو با کارشناسان ارائه میشود.
تغییر سبک در برنامه سازان
از نگاه حجتالاسلام و المسلمین حسن رحیمزاده که به عنوان کارشناس دینی و مشاور در برنامه ها و سریال های متعددی همکاری داشته است، تغییر سبک زندگی زمانی رخ میدهد که در بینش افراد جامعه تغییر ایجاد شده باشد. رحیم زاده میگوید: یک برنامه تلویزیونی باید بتواند اندیشه ای را به باور بدل کند تا بینش ایجاد شود و به دنبال آن تغییر سبک زندگی به خودی خود رخ خواهد داد. بنابراین لازم است برنامه هایی که در ارتباط با این موضوع در تلویزیون تولید میشود در ادامه هم باشند، هم افزایی کنند و یکدیگر را تایید کنند.
سهم تلویزیون در اصلاح سبک زندگی
این کارشناس مذهبی، ضمن تاکید بر این نکته که تلویزیون یکی از نهاد های مسئول در قبال اصلاح سبک زندگی است، همراهی و همدلی مدیران و برنامه سازان شبکهها را شرط لازم برای ایجاد عزم جهادی در جهت اصلاح سبک زندگی مردم میداند و میگوید: متاسفانه کمتر شاهد گفتوگوی موثر و تعامل بین مدیران و برنامه سازان هستیم. هر گاه در یک گروه برنامه ساز، تمام عوامل با هم گفتوگو و تعامل داشتهاند نتیجه موفقیت آمیز بوده است اما متاسفانه در بسیاری موارد شاهد بیحوصلگی هستیم.
از نگاه این کارشناس، هر اثری قبل از تولید باید توسط اهل نظر پشتیبانی شود و تحقیق و پژوهش صرفا به معنای جمع آوری اطلاعات نیست بلکه تعامل و گفتوگو برای هم افزایی و تبادل دانش میتواند بیش از تحقیق و پژوهش براساس مستندات مکتوب در نتیجه کار تاثیر داشته باشد. حجتالاسلام رحیم زاده به عنوان یک مبلغ مذهبی، ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی را یک کار تربیتی توصیف و تاکید میکند: درباره مباحث تربیتی میزگرد و سخنرانی داریم اما تعامل و گفتوگو نداریم. در اکثر برنامه های تربیتی زود به نتیجه میرسیم و جمع بندی میکنیم. اهل نظر خودشان را با برنامه سازان وفق نمیدهند و برنامه سازان به توضیحات کارشناسان با تامل گوش نمیدهند.
از توضیحات حجتالاسلام رحیم زاده میتوان اینطور استنباط کرد که برنامه سازی در تلویزیون هم بیتاثیر از تغییر سبک زندگی جامعه در این سال ها نبوده و لازم است برنامه سازانی که درباره سبک زندگی برنامه میسازند، همین سبک را در زندگی حرفهای و اجتماعی، پیشه کنند.
فرآوری: علی احمدی بخش ارتباطات تبیان
منابع: جام جم/ صالحین
مطالب مرتبط:
سبک زندگی در عصر رسانه
رسانه و سبک زندگیهایمان!